Het demonstratierecht zoals dat in Nederland wettelijk is geregeld, vereist geen ingrijpende veranderingen. Winst is vooral te behalen in de uitvoeringspraktijk. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een onderzoek dat Pro Facto samen met de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit van Amsterdam en Tilburg University heeft uitgevoerd voor het WODC. Het onderzoek bestond uit het analyseren van het (inter)nationale wettelijke kader, rechtsvergelijking met Duitsland, Engeland en Frankrijk en een empirisch onderzoek naar hoe het demonstratierecht in de praktijk functioneert. Het empirische onderzoek is uitgevoerd aan de hand van een enquête, kennistafelbijeenkomst en interviews.
Hoofdconclusie 1: wet niet ingrijpend wijzigen
De eerste hoofdconclusie van het onderzoek is dat ingrijpende wijzigingen van de wetgeving niet zijn vereist; hiervoor zijn drie redenen.
Ten eerste het fundamentele belang van het recht om te demonstreren. Door het demonstratierecht kunnen demonstranten politieke invloed uitoefenen, hebben minderheden de mogelijkheid om hun stem te laten horen en kan onvrede over bijvoorbeeld onrecht in de samenleving naar buiten komen. Ten tweede het ontbreken van de noodzakelijkheid om tot aanpassing over te gaan. De wet biedt op hoofdlijnen namelijk al voldoende bescherming aan zowel de uitoefening van de demonstratievrijheid als het beperken van die vrijheid wanneer dat noodzakelijk is. In de derde plaats is het wettelijk verdergaand beperken van de demonstratievrijheid weinig doeltreffend en mogelijk werkt het zelfs averechts.
Hoofdconclusie 2: winst te behalen in de uitvoeringspraktijk
De tweede hoofdconclusie van het onderzoek is dat er vooral winst is te behalen in de uitvoeringspraktijk, met name bij enkele specifieke vormen van demonstraties. Het gaat dan in het bijzonder om demonstraties waarbij demonstranten de grenzen van de wet bewust overschrijden en om demonstraties waarbij andere fundamentele rechten in het gedrang kunnen komen.
Overige observaties empirisch onderzoek
Tijdens het empirisch onderzoek iseen aantal knelpunten in de uitvoeringspraktijk rondom demonstraties naar voren gekomen: het niet-aanmelden van demonstraties, stroef of ontbrekend contact met organisatoren en demonstranten, de beperkte politiecapaciteit, door de burgemeester opgelegde onnodige (standaard)voorschriften en het ontbreken van kennis over het demonstratierecht bij overheid en burger. Ook zijn tijdens het onderzoek zorgen geuit over politieoptreden rondom demonstraties.
Daarnaast bevestigt het onderzoek uitkomsten van eerder onderzoek door de Inspectie Justitie en Veiligheid uit mei 2025 dat 97% van alle demonstraties in 2015-2022 zonder incidenten verloopt. Het argument dat de demonstratievrijheid meer aan banden gelegd zou moeten worden omdat demonstraties vaak uit de hand lopen, gaat dus niet op zo komt uit het onderzoek naar voren.
Klik HIER om het onderzoeksrapport te downloaden.
Klik HIER voor een informatiefilmpje.
Meer informatie over het demonstratierecht is hier te vinden: demonstratierecht.nu.
